de Brugse beiaard
is in de loop der jaren
bezongen en beschreven:

... muziek

... literatuur

... historisch en toeristisch

Maurice Carême (1899 - 1978)

Bruges
1963

Glissez, glissez sans heurt, mes cygnes,
Avec des lenteurs de béguines.
Ici rien ne luit, ne s'agrège.
Les quais mêmes semblent de neige.
Dans l'ombre verdâtre des ruines,
La mort montre à nu ses racines .
On entend le pas du silence
Longer une muraille blanche,
Un pas qui sourdement ricoche
Et jamais, jamais ne s'approche.
Pourtant, au loin, des cloches sonnent...
Mais il ne vient jamais personne.

(© Fondation Maurice Carême)

Blaise Cendrars (1887 - 1961)

La Prose du transsibérien et de la petite Jehanne de France
Paris, Éditions des hommes nouveaux, 1913 

... Elle dort
Et de toutes les heures du monde elle n'en pas gobé une seule
Tous les visages entrevus dans les gares
Toutes les horloges
L'heure de Paris l'heure de Berlin l'heure de Saint-Pétersbourg et l'heure de toutes les gares
Et à Oufa le visage ensanglanté du canonnier
Et le cadrant bêtement lumineux de Grodno
Et l'avance perpétuelle du train
Tous les matins on met les montres à l'heure
Le train avance et le soleil retarde
Rien n'y fait, j'entends les cloches sonores
Le gros bourdon de Notre-Dame
La cloche aigrelette du Louvre qui sonna la Saint-Bathelémy
Les carillons rouillés de Bruges-La-Morte
Les sonneries éléctriques de la bibliothèque de New-York
Les campagnes de Venise
Et les cloches de Moscou, l'horloge de la Porte-Rouge qui me comptait les heures quand j'étais dans un bureau
Et mes souvenirs
Le train tonne sur les plaques tournantes
Le train roule
Un gramphone grasseye une marche tzigane
Et le monde comme l'horloge du quartier juif de Prague
tourne éperdument à rebours ise Cendrars

Gilbert Keith Chesterton (1874 - 1936)

The Tower ,
gedicht over belfort en beiaard

I have been standing where everybody has stood, opposite the great
Belfry Tower of Bruges, and thinking, as every one has thought
(though not, perhaps, said), that it is built in defiance of all decencies
of architecture. It is made in deliberate disproportion to achieve
the one startling effect of height. It is a church on stilts.
But this sort of sublime deformity is characteristic of the whole fancy
and energy of these Flemish cities. Flanders has the flattest and most
prosaic landscapes, but the most violent and extravagant of buildings.
Here Nature is tame; it is civilisation that is untamable.
Here the fields are as flat as a paved square; but, on the other hand,
the streets and roofs are as uproarious as a forest in a great wind.
The waters of wood and meadow slide as smoothly and meekly
as if they were in the London water-pipes. But the parish
pump is carved with all the creatures out of the wilderness.
Part of this is true, of course, of all art. We talk of wild animals,
but the wildest animal is man. There are sounds in music that are
more ancient and awful than the cry of the strangest beast at night.
And so also there are buildings that are shapeless in their strength,
seeming to lift themselves slowly like monsters from the primal mire,
and there are spires that seem to fly up suddenly like a startled bird.

Charles De Coster (1827 - 1879)

De Legende van Uilenspiegel
1867

LXVII

Dien Zondag ging te Brugge de Heilig Bloedprocessie uit. Klaas zei aan zijne vrouw en aan Nele van er henen te gaan, dat zij Uilenspiegel misschien in de stad zouden ontmoeten. Hij zelf zou t'huis blijven om den pelgrim te ontvangen, zoo hij terugkwam.

Beide de vrouwen vertrokken getweeën: Klaas bleef aan zijne deur zitten en vond Damme doodsch en verlaten. Hij hoorde niets dan het kleppen van eene of andere dorpsklok in 't ronde, terwijl de wind, bijwijlen, uit Brugge, het getintel van den beiaard en een groot geraas van falkonetten en stinkpotten bracht, die ter eere van het Heilige Bloed afgeschoten werden.

terug

Guy de Maupassant (1850 - 1893)
Le voyage du Horla
verschenen in Le Figaro van 16.07.1887 onder de titel: De Paris à Heyst

... Jovis signale une autre ville, très loin. Elle approche, dominée par des
clochers antiques, et ravissante, vue ainsi d'en haut. On discute. Est-ce
Courtrai ? Est-ce Gand ?
Déjà nous sommes tout près et nous voyons qu'elle est entourée d'eau,
traversée en tous sens par des canaux. On dirait une Venise du Nord.
Juste au moment où nous passons sur le beffroi, si près que notre guiderope,
longue corde traînant sous la nacelle, a failli le toucher, le carillon
flamand se met à chanter trois heures. Ses sons légers et rapides, doux
et clairs, semblent jaillit pour nous de ce mince toit de pierre frôlé dans
notre course errante C'est un bonjour charmant, un bonjour ami que nous
jette la Flandre. Nous répondons avec la sirène dont l'horrible voix résonne
par les rues.
C'était Bruges; mais à peine l'avions-nous perdue de vue, que mon voisin
Paul Bessand me demande: "Ne voyez-vous rien sur la droite et devant
vous ? On dirait un fleuve."

Henri de Régnier (1864 - 1936)

Les Bruges
Flamma tenax, 1928

LES BRUGES

Autour du haut beffroi debout dans sa fierté,
Le travail des métiers, en leur rumeur savante,
T'emplissait autrefois, ô Bruges la Vivante,
D'un orgueil qui battait au cœur de la Cité.

Maints tissus y montraient leur somptuosité,
Enrichis des dessins que l'arabesque invente,
Mais rien a-t-il valu, entre tes arts qu'on vante,
Tout le printemps de fil par l'aiguille imité?

Trésor délicieux et floraison magique
Dont se pare aujourd'hui ta gloire nostalgique
Et ton sommeil voilé que veille un ange blanc.
Belle Morte, dont le silence vit encore,
Maille à maille et sur qui le carillon étend,
Linceul aérien, sa dentelle sonore.

Constance E. Dixon

The Chimneypeace of Bruges, and other Poems
Ed. Elliot Stock, London, 1886

George Wharton Edwards (1859 - 1950)

The Clavecin, Bruges
The Century, New York, 1892

Joris-Karl Huysmans (1848 - 1907)

Bruges
De Tout, 1902

... [Bruges] se prête une allure douce et avenante, oui, mais parcourez-la dans tous ses sens ; au bout d'une heure de marche, vous vous apercevrez que ses rues vous leurrent : vous êtes parti de tel point et vous y voilà revenu ; en somme, vous avez tourné avec elle; elle est bâtie en ressort de montre, en spirale, et constamment elle vous ramène là où elle peut se faire valoir, à ses musées, à ses églises ; elle est cachotière, telle qu'une dévote ; cependant, si l'on y songe, il serait inéquitable de lui reprocher sa double face, car elle subit la loi commune, les extrêmes s'avoisi-nent et toujours, là où le Seigneur est maître, Satan se glisse.(...) L'on peut dire qu'elle est à la fois mystique et démoniaque, puérile et grave. Mystique par sa réelle piété, par ses musées uniques au point de vue de l'art, par ses nombreux couvents et par son béguinage ; - démoniaque, par sa confrérie secrète de possédés; - puérile, par son goût pour les insupportables verroteries et carillons, - et grave, par l'allure même de ses canaux et de ses places, de ses beffrois et de ses rues.

Mais ce qui domine, en somme, c'est la note mystique ; et elle est comme une ville délicieuse parce qu'elle est dénuée de commerce et que, par conséquent, ses chapelles sont vivantes et que ses rues sont mortes.

Bruges tu me rappelles les reliques
que l'on me faisait, quant j'étais enfant,
avec deux clairs morceaux de vitres
et deux frais pétales de roses dedans.
Dans l'estaminet, de tristes jeunes gens
fumaient,dès le matin, par ce dimanche,
où ils avaient, dans une chambre,
fondé un club de lettres et de sciences.
Et l'un disait : voici un livre rare,
mais nous ne savons pas ce que c'est.
L'autre disait : cette figure de femme
dans le canal a été ramassée.
On y vendait beaucoup de comestibles,
des poissons qui nageaient morts dans l'oignon
et, sèches comme des fouets, des anguilles
et aussi des espèces d'esturgeons.
Les carillons sonnaient comme des verres
qui tomberaient l'un après l'autre
et, près du béguinage propre et sévère,
il n'y avait que la mort noire et blanche de l'eau
Et je longeais les maisons, pareilles
à des découpures très vertes,
une à une à une, vertes
comme des bateaux et des treilles.

Bernard Lazare (1865 - 1903)

La Porte d'Ivoire
Ed. A. Colin, 1897

pag. 298

... Bruges est parmi ces cités; elle est doucement endormie au bord de ses canaux, à l'ombre de ses tours et des églises, toute pelotonée autour de son beffroi, dont le carillon lui sonne des heures qu'elle ne sait plus vivre. ....

Henry Wadsworth Longfellow (1807-1882)

The Belfry of Bruges
from "The Belfry of Bruges and Other Poems" (1848)

In the market-place of Bruges stands the belfry old and brown;
Thrice consumed and thrice rebuilded, still it watches o'er the town.

As the summer morn was breaking, on that lofty tower I stood,
And the world threw off the darkness, like the weeds of widowhood.

Thick with towns and hamlets studded, and with streams and vapors gray,
Like a shield embossed with silver, round and vast the landscape lay.

At my feet the city slumbered.  From its chimneys, here and there,
Wreaths of snow-white smoke, ascending, vanished, ghost-like, into air.

Not a sound rose from the city at that early morning hour,
But I heard a heart of iron beating in the ancient tower.

From their nests beneath the rafters sang the swallows wild and high;
And the world, beneath me sleeping, seemed more distant than the sky.

Then most musical and solemn, bringing back the olden times,
With their strange, unearthly changes rang the melancholy chimes,

Like the psalms from some old cloister, when the nuns sing in the choir;
And the great bell tolled among them, like the chanting of a friar.

Visions of the days departed, shadowy phantoms filled my brain;
They who live in history only seemed to walk the earth again;

All the Foresters of Flanders,--mighty Baldwin Bras de Fer,
Lyderick du Bucq and Cressy Philip, Guy de Dampierre.

I beheld the pageants splendid that adorned those days of old;
Stately dames, like queens attended, knights who bore the Fleece of Gold

Lombard and Venetian merchants with deep-laden argosies;
Ministers from twenty nations; more than royal pomp and ease.

I beheld proud Maximilian, kneeling humbly on the ground;
I beheld the gentle Mary, hunting with her hawk and hound;

And her lighted bridal-chamber, where a duke slept with the queen,
And the armed guard around them, and the sword unsheathed between.

I beheld the Flemish weavers, with Namur and Juliers bold,
Marching homeward from the bloody battle of the Spurs of Gold;

Saw the light at Minnewater, saw the White Hoods moving west,
Saw great Artevelde victorious scale the Golden Dragon's nest.

And again the whiskered Spaniard all the land with terror smote;
And again the wild alarum sounded from the tocsin's throat;

Till the bell of Ghent responded o'er lagoon and dike of sand,
"I am Roland!  I am Roland! there is victory in the land!"

Then the sound of drums aroused me.  The awakened city's roar
Chased the phantoms I had summoned back into their graves once more.

Hours had passed away like minutes; and, before I was aware,
Lo! the shadow of the belfry crossed the sun-illumined square.

Un sourire dans les larmes, c'est peut-être cela Bruges, le sourire de cette tendre, vivante, spirituelle lumière, avivée ou décolorée selon les heures, aux heures où la grande buée grise s'entr'ou-vre... Une intime et profonde musique de lumière avec quelque chose qui veut vivre et qui meurt toujours, avec des silences et des arrêts et des reprises, la lumière mystique et frileuse des confins du ciel sur un jardin d'amour et de mort. Douceur de sentir son sang lentement s'arrêter sous les prismes mourants d'un azur soyeux, lamé de frissons d'argent froid, avec des iris frileux et comme assoupis d'agonie. (...)

L'eau! Elle est en bas, en haut, dans l'air, dans la rue. Elle est la rue même, la rue liquide et qui pleure sous les gargouilles et qui sanglote au détour des ponts et qui va comme la mort avec ses moires sombres de catafalque sous les larmes chaudes des réverbères, pareils à des cierges de nuit (...)

Silence! le soir tombe et la lumière, si fine et fluide, elle-même limpide comme de l'eau, baisse, s'en va d'une petite mort d'or, d'azalées et de rosés... Une seconde encore, au miroir des eaux, cela vit, tremble, frissonne déjà d'un peu de froid qui monte.

Henry Wadsworth Longfellow (1807-1882)

Carillon
from The Belfry of Bruges and Other Poems (1848)

In the ancient town of Bruges,
In the quaint old Flemish city,
As the evening shades descended,
Low and loud and sweetly blended,
Low at times and loud at times,
And changing like a poet's rhymes,
Rang the beautiful wild chimes
From the Belfry in the market
Of the ancient town of Bruges.

Then, with deep sonorous clangor
Calmly answering their sweet anger,
When the wrangling bells had ended,
Slowly struck the clock eleven,
And, from out the silent heaven,
Silence on the town descended.
Silence, silence everywhere,
On the earth and in the air,
Save that footsteps here and there
Of some burgher home returning,
By the street lamps faintly burning,
For a moment woke the echoes
Of the ancient town of Bruges.

But amid my broken slumbers
Still I heard those magic numbers,
As they loud proclaimed the flight
And stolen marches of the night;
Till their chimes in sweet collision
Mingled with each wandering vision,
Mingled with the fortune-telling
Gypsy-bands of dreams and fancies,
Which amid the waste expanses
Of the silent land of trances
Have their solitary dwelling;
All else seemed asleep in Bruges,
In the quaint old Flemish city.

And I thought how like these chimes
Are the poet's airy rhymes,
All his rhymes and roundelays,
His conceits, and songs, and ditties,
From the belfry of his brain,
Scattered downward, though in vain,
On the roofs and stones of cities!
For by night the drowsy ear
Under its curtains cannot hear,
And by day men go their ways,
Hearing the music as they pass,
But deeming it no more, alas!
Than the hollow sound of brass.

Yet perchance a sleepless wight,
Lodging at some humble inn
In the narrow lanes of life,
When the dusk and hush of night
Shut out the incessant din
Of daylight and its toil and strife,
May listen with a calm delight
To the poet's melodies,
Till he hears, or dreams he hears,
Intermingled with the song,
Thoughts that he has cherished long;
Hears amid the chime and singing
The bells of his own village ringing,
And wakes, and finds his slumberous eyes
Wet with most delicious tears.

Thus dreamed I, as by night I lay
In Bruges, at the Fleur-de-Ble,
Listening with a wild delight
To the chimes that, through the night
Bang their changes from the Belfry
Of that quaint old Flemish city.

John Longmire (1902 - 1986)

Bells of Bruges, operette

Wellsway School
Chandag Road
Keynsham
Bristol
BS31 1PH
United Kingdom

The Operetta was presented on November 13th, 14th, 15th and 16th, 1960, in aid of the Swimming Pool Fund.
The Operetta is by Margaret Rose and John Longmire and was produced in our school by Mrs Binning.

THE STORY

The scene is set in 15th century Bruges , when the city was at the height of her prosperity. One of the best-loved figures in the city at that time was Hans, the old bellmaker. His son Franz did not seem to have his father's master touch. Franz was in love with Nita, the Baron's daughter, but her ambitious father did not approve of the match. He wanted Nita to marry a Count, which she refused to do. To bribe her, the Baron offered her anything she like to ask. Nina chose a peal of bells for her father's belfry, insisting that they must ring louder and sweeter than any in Bruges . This, she thought, would bring Franz to the castle, and thus enable her to escape with him.

The Baron, however, is so determined to succeed in his plans that he sends for Pierre of Paris, another well-known bellmaker, and offers him a great sum if he will make the bells in time for the following spring. Franz however, is able to meet the challenge, for his bells have long been ready - and they are indeed the sweetest ever heard. The Baron is forced at last to agree to the marriage, and the bells ring joyfully at Nita and Franz's wedding.

Full cast

Principal Cast
Nicholas Andrew (Franz), Alan Goodman (The Baron) and Terry Griffiths (Nita))

The Chorus

Miss Gee gave up much of her spare time so that the choir and soloists of the operetta could practise.  The scenery was painted by Miss Wade and members of the school.  The 15th Century costumes were made by Mrs Poulton and she was helped by members of the cast.  Other members of the school sold tickets and assisted in many other ways.  Members of staff helped with the making-up of the cast.

PRINCIPAL CAST

The dances were arranged by Mrs Ellison.  Miss Gee played the piano and was accompanied by Corinna McCheyne on the bells.  With the wonderful co-operation of the staff, the operetta was a great success.

http://www.wellsway.bathnes.sch.uk/archive/display.asp?39

Hector Malot (1830 - 1907)

La Petite Soeur
Paris, E. Dentu, 1882

pag. 279-280

... Ma chère nièce,

Je ne saurais vous dire combien je suis heureux d'apprendre que ma petite-nièce affirme de grandes dispositions pour la musique, car par là elle montre qu'elle est bien de notre famille; à l'exception de vous, ma chère Angélique, nous avons tous été musiciens de père en fils, aussi loin que nous pouvons remonter. Notre bisaïeul était carillonneur à Bruges, notre grand-père, maître de chapelle de l'évêque de Spire, notre père, chef d'orchestre du théâtre de Metz, et c'est pour moi un sentiment de douce fierté de voir que votre fille nous continue...

Henry Miller (1891 - 1980)

Impressions of Bruges, 1953

... En me promenant dans les rues de Bruges, je pense souvent à mon pays natal. Je me demande combien de temps sa course folle va continuer. Je m'interroge sur «la fin», car cette folie doit avoir une fin, tout comme Babylone et Ninive.
(...)
Je sais que je ne suis pas mort, et que je ne rêve pas.

Les cloches, le carillon, le cri des marchands ambulants, le rire sonore des enfants flamands évoquent un monde dont je fus brutalement arraché, un monde qui me réclame toujours.

Ce monde qui fut si familier, si réel, si vivant, il me semblait l'avoir perdu depuis des siècles. Maintenant, ici, à Bruges , je me rends compte une fois de plus que rien n'est jamais perdu, pas même un soupir. Nous ne vivons pas au milieu de ruines, mais au coeur même de l'éternité.

Victor Pavie (1808 - 1886) & David d'Angers

Le souvenir d'Aloys Bertrand
( Revue d'Anjou et du Maine , april 1857

... On lisait, ce soir-là. Quand arriva son tour, il tira de sa poche et lut, moins qu'il ne récita, une manière de ballade dans le goût pittoresque de l'école, ciselée comme une coupe, coloriée comme un vitrail, dont les rimes tintaient comme les notes du carillon de Bruges. Ceux qui survivent n'ont pu oublier, après trente ans, l'effet que produisait, sous les chevrotements de sa voix grêle, le retour périodique de ces deux vers :

Rainer Maria Rilke (1875 - 1926)

Quai du Rosaire (1907)  

Brügge

Die Gassen haben einen sachten Gang
(wie manchmal Menschen gehen im Genesen
nachdenkend: was ist früher hier gewesen?)
und die an Plätze kommen, warten lang

auf eine andre, die mit einem Schritt
über das abendklare Wasser tritt,
darin, je mehr sich rings die Dinge mildern,
die eingehängte Welt von Spiegelbildern
so wirklich wird wie diese Dinge nie.

Verging nicht diese Stadt? Nun siehst du, wie
(nach einem unbegreiflichen Gesetz)
sie wach und deutlich wird im Umgestellten,
als wäre dort das Leben nicht so selten;
dort hängen jetzt die Gärten groß und gelten,
dort dreht sich plötzlich hinter schnell erhellten
Fenstern der Tanz in den Estaminets.

Und oben blieb? -- Die Stille nur, ich glaube,
und kostet langsam und von nichts gedrängt
Beere um Beere aus der süßen Traube
des Glockenspiels, das in den Himmeln hängt.

 

Vertaling

Rozenhoedkaai te Brugge

De kleine straten met hun zachte gang
(zoals soms mensen gaan die traag genezen,
nadenkend : hoe het was hier lang geleden ?)
die op een plein uitkomen, wachten lang

op een ander straatje, dat dan met één stap
over het avondklare water gaat,
waarin, terwijl de stad vervaagt in ‘t rond,
een weggezonken spiegelwereld zich verklaart,
veel echter dan die op de begane grond.

Verging niet deze stad ? Nu ziet gij hoe
(volgens een onbegrijpelijke wet)
zij klaar en duidelijk omgekeerd
onder het water haar leven verder zet :
daar hangen tuinen groot in ‘t schemerlicht en
daar draait plots ook, achter de snel-verlichte
ramen, de dans in de estaminets.

Wat boven bleef ? – ‘k Geloof alleen de stilte
Die langzaam en door niets geprangd
Proeft, vrucht na vrucht, de zoete druivenbessen
Van ‘t beiaardspel dat in de ruimte hangt.

 (vert. Jozef De Belder)

Dante Gabriel Rossetti (1828 - 1882)

October, 1849.

... At Bruges, when you leave the train,
—A singing numbness in your ears,—
The Carillon's first sound appears
Only the inner moil. Again
A little minute though—your brain
Takes quiet, and the whole sense hears.>

John Memmeling and John Van Eyck
Hold state at Bruges. In sore shame
I scanned the works that keep their name.
The Carillon, which then did strike
Mine ears, was heard of theirs alike:
It set me closer unto them.

I climbed at Bruges all the flight
The Belfry has of ancient stone.
For leagues I saw the east wind blown:
The earth was grey, the sky was white.
I stood so near upon the height
That my flesh felt the Carillon.

Ballads and Sonnets, 1891
trad. C. Bratzlavski

EN QUITTANT BRUGES

Les clochers de la cité s'effacent
Un à un ; comme la Foi vaine du Fidèle
Laisse Dieu au Ciel et passe. Chacun semble
Un souffle, au loin. Le premier qui se dérobe
Est à peine plus lointain, plus estompé
Que le dernier. Tous ont maintenant disparu.
Dans le ciel embrumé le soleil n'a paru
Depuis que le jour s'est timidement levé.
L'air s'alourdit tandis que le vent tombe
Sur les nuages inertes. A la surface des eaux,
Les vagues frémissent sans tourbillonner.
Nulle branche ne vibre d'aucun oiseau.
L'hiver, c'est la terre possédant un espace
Et dictant sa loi aux mers déchaînées.

Toelichting

De Engelse schilder en dichter Dante Gabriel Rossetti (1828-1882) richtte als twintigjarige samen met drie geestesgenoten de Pre-Raphaelite Brotherhood op. De prerafaëlieten zetten zich af tegen het ongeïnspireerd academisme van de schilderkunst van hun tijd en beoogden een eigen stijl, die enerzijds teruggreep naar de kunst van voor de renaissance, maar die ook de symbolistische geladenheid toonde van die eigen is aan de 19de eeuw.

Op 1 januari 1850 verscheen het eerste nummer van hun tijdschrift The Germ , dat tot doel had het prerafaëlitische ideeëngoed te verspreiden. Bij gebrek aan lezers werd het tijdschrift in mei van datzelfde jaar stopgezet na vier nummers.

In het derde nummer van The Germ verscheen een gedicht van de hand van Rossetti met als titel Carillon. Het gedicht geeft een ervaring weer die de dichter opdeed tijdens een korte reis naar Parijs en België in de herfst van 1849. Hij stuurde het gedicht op 24 oktober van dat jaar op naar James Collinson met de commentaar : " The song is, of course, quite original; there is in particular a Yankee of the name of Longfellow with whose works it has no affinity ." Rossetti zette zich dus af tegen het Longfellows lange gedicht The Belfry of Bruges, dat vier jaar voordien was gepubliceerd (zie bespreking in Nieuwsbrief 2001 nr. 1).

Het gedicht bevat zes strofen. De eerste drie zijn gewijd aan Antwerpen, de laatste drie aan Brugge. Rossetti heeft het gedicht achteraf niet meer gepubliceerd, maar zijn broer William Michael Rossetti nam het in 1886 op in het verzameld werk van de dichter. Die laatste versie is gebaseerd op een handgeschreven versie met als titel Antwerp and Bruges, waarin de eerste en vierde strofen zijn weggelaten (hieronder aangeduid met haakjes). Deze verkorte versie werd bekend door de opname in de boeken van William Gorham Rice ( Carillons of Belgium and Holland , 1914 ; The Carillon in Literature , 1915). De verkorte versie heeft meer evocatieve kracht doordat de lezer meteen in de situatie “binnenstapt”. Bovendien krijgt het gedicht hierdoor een mooiere symmetrie : de hoekstrofen beschrijven een torenbeklimming in een dynamische en winderige atmosfeer, terwijl de middelste strofen een situatie van bezinning en rust weergeven. De strofen zijn op inhoudelijk vlak gelijkaardig opgebouwd. Elke strofe start met een stadsbeeld waarin de beiaard even later binnendringt. Zijn klanken geven de situatie een andere kleur.

De taal van het gedicht is sober en de zinsconstructies kort en eenvoudig. De dichter gebruikt echter enkele woorden die de anderstalige lezer niet vertrouwd in de oren zullen klinken.

Karel van de Woestijne (1878 - 1929)
recenties in NRC, augustus 1911

WEDSTRIJD VOOR BEIAARDSPELERS TE BRUGGE

I
Brugge, 13 Augustus.

Weêr eens in Brugge ; al is het nu ook Brugge op zijn slechtst... 0 vrees niet: ik ben niet verwend. Want zoolang ik Brugge ken, is Brugge tot in het merg bedorven. Het wemelt er, winter als zomer, van vreemdelingen. In eene stad als deze, waar meer dan elders de openbare meening, het "qu'en dira t'on ?" heerscht, bestaat thans eene vrijheid die wij zelfs in Brussel niet kennen: men mag er zich kleeden, men kan er gekleed.... of uitgekleed gaan zooals men wil, zonder zelfs door kwezelkens en begijntjes opgemerkt te worden. En dat reeds breekt de Brugsche stemmigheid. Eet in Brugge geen vleesch op een geboden vastendag, of ieder weet het. Maar 'kleed er u aan als een kind der pampa's of als eene dochter-van-Albion-op-reis, en ge hebt bij de bevolking, die anders wel satirische neigingen heeft, niet den minsten bijval.

Heden is het eene echte invasie van jonge dames in tennis-schoenen, nauwsluitende japonnen en doorschijnende jurken. De hitte heeft meer dan elk jaar de badplaatsen onzer kust bevolkt. In geen enkel hotel nog het minste plaatsje. En dat is nu eens een buitenkansje voor het vlakbij gelegen Brugge. Bij de gewone bezoekers hebben zich dus de badgasten gevoegd. En de Engelschen zijn er zoo talrijk dat, zoo ik niet heel goed het tegendeel wist ik zou kunnen gelooven, dat in de hoofdstad van West-Vlaanderen de omgangstaal een Angel-Saksisch dialekt is... Dat is reeds een eerste euvel, voor wie, als ik, naief genoeg is aan het klassieke Brugge te hechten de "doode maged" van Ledeganck, de "Bruges-la-Morte" van Georges Rodenbach, die men liefst moet zien in den herfst, onder den motregen...., al was het maar omdat in dergelijke atmosfeer al het valsche, het modern-oude, het maakwerk weggedoezeld wordt.... Heden is het echter een dier felle, dier wit-gloeiende dagen, waar de Brugsche schoonheid niet tegen bestand is. En het is het tweede euvel waar ik onder lijd.... Gustave Kahn, de Fransche dichter heeft eens een stukje geschreven dat heet "Bruges Clair". Het roept op gelukkige wijze een Brugge op dat, buiten de traditie, niet te minder heel eigen blijft: een Brugge, dat in de blijheid leeft die Memlinc's Onze Lieve Vrouwen ontroerde. Maar heden is het geen blijheid: het is een foltering. Het is een stormloop van zon aan de steenen gevels, die pal staan en blinkend als kurassen. En onder de weêrkaatsing dier blinkende huizen is het geen geneuchte, geloof me, te wandelen.

Ik vreesde een derde euvel: er zou, behalve de vreemdelingen, te veel volk zijn in Brugge. Scheld me nu uit voor idioot, maar ik herhaal: ik hecht aan de "doode maged", en niets is me hinderlijk als Brugge-in-rumoerig-feestelijke-stemming. En heden - zooals morgen trouwens - viert Brugge feest. Er is een "Nederlandsche (lees: internationale) wedstrijd voor beiaardspelers”. En ik, die wel meer van dergelijke gelegenheden in deze stad heb meêgemaakt, ik vreesde voor mijn sentimenteel-mystiek Brugge, en nog meer voor me-zelf. Temeer daar Georges Rodenbach, in zijn roman "Le Carillonneur" dergelijke wedstrijden van klokkenisten heeft beschreven, en dat ik met schrik bevangen was, er evenveel volk bij betrokken te zien als deze zoete auteur bij zijne beschrijving voorgeeft.

Goddank, hierin althans zijn wij gespaard gebleven. Het is me zelfs eene aangename verrassing geweest, vanochtend, toen ik bij mijne aankomst gewaar mocht worden, dat de bevolking zich voor de gebeurtenis niets warm maakt, - waar ze, met deze 37 graden hitte wel groot gelijk in heeft. En na de drukte, veroorzaakt door de noodwendigheid, voor vannacht aan een bed te moeten geraken, is alles verder heel kalmpjes vergaan. Ik heb gegeten. Door leêge straten ben ik tegen drie uur naar het lokaal gegaan dat der drukpers was voorbehouden, over de Groote Markt waar Breydel en De Coninck als het desolatiebeeld stonden der dubbele verlatenheid, en slechts een zeer oude fox bereid scheen te zijn naar het beiaardconcert te luisteren... Geen wonder trouwens dat de Bruggelingen weinig belang stellen in den wedstrijd, want daar zijn twee wel heel goede reden voor: 's Zondags eten de burgers van Brugge goed, veel, en lang; en daarenboven: sedert een maand hooren zij van 's morgens zeven tot 's avonds acht het repeteeren der mededingers, zoodat ze lengerhande het programma van buiten zijn gaan kennen....

Ik bel bij de "Burgerlijke Godshuizen" aan: hier mogen wij, buiten alle stadsrumoer,naar de klokkenisten luisteren. Een oud, gladgeschoren man doet open. Men heeft hem opzettelijk tot het leven geroepen van op een schilderij van Memlinc of Van Eyck; hij is Judocus Veydt in 't jongere tenzij hij Jan Moreels in 't oudere was. Nieuwsgierig vervolgt hem een langgebaarde makker. Deze komt bepaald uit een paneel van Holbein den Jongere. Beide heeren zijn om deze gelijkenis niet te fierder; zij leiden mij vol Brugsche beminnelijkheid in een mooien tuin, waar onder een accacia, een Amerikaanschen eik, een beuk en een ahorn de perstafel staat. Ik groet er twee Engelsche confrères, die er opzettelijk uit de landen van overzee voor kwamen; ik druk er de hand van de Brugsche collega's; en stel vast dat er uit Brussel niemand is overgekomen. Memlinc en Holbein maken het druk om mij: zij bieden mij een stoel aan en een sigaar; een glaasje bier ("wit of bruin, meneere ?") of een glaasje water ("het beste van Brugge !"). En als ik, verlegen om al die voorkomendheid, het gebodene heb aanvaard, gaan ze zitten tegen den gevel van hun huis, langen hunne gouwsche pijp, die ze zorgvuldig stoppen, en verkondigen aan hunne respectievelijke eegade, die eene prachtig-beperelde muts draagt met breede binders, dat ik "een meneere uit Holland" ben...

Wij wachten en wachten maar: beiaardiers hechten blijkbaar niet aan stiptheid, want we zijn al mooi over den tijd. Tot opeens daar heel hoog in de lucht eene zindering van klank gaat, eene schuchtere trilling, die geen klank durft worden, eene vreesachtige en toch blijde aarzeling van klokkegezang. Eene teere ontroering komt in de lucht, in de kruinen der bomen, in 't fijne gebladert van den accacia, op de fezelende beukebladeren. En zij ontroert zelfs dat oude hart van mij, dat soms zoo kinderachtig-onjournalistisch is...

En nu gaat de wedstrijd maar joviaal aan den gang. De mededingers spelen eerst een opgelegd stuk: " La Reine et le Berger" van Paul Wachs, waarvan mij de titel raadselachtig blijft, maar dat mij bij de schaarschte van het beiaardrepertorium wel geschikt voorkomt: een gemakkelijken goed-gerythmeerd thema, met rijp-aangehouden bassen, waarbij de klokkenist zijn vaardigheid bij toonen kan in klavier- als in pedalenspel. De eerste uitvoerder is Ant. Nauwelaerts, van Lier: een zeer beslist speler, die in zijn stuk-naar-keus, een moeilijk "Andante cantabile" van den beroemden Jef Denijn, van Mechelen, berekend op virtuositeit, blijk geeft van buitengewone vaardigheid. Het belet me niet te vinden dat zulke muziek indruischt tegen wat men zich van klokkenspel voorstelt; zij moge dan ook door vele hoedanigheden uitmunten; waarbij komt, dat zulke radheid kan passen bij het lichte carillon van Mechelen, maar op den zwaarderen beiaard van Brugge, die daarenboven in zijne klankladder zeer ongelijk is, eerder pijnlijk aandoet. Dat de heer Nauwelaerts het stuk niettemin tot zijn volle recht liet komen, bewijst geheel te zijner eere. De heer Danneels volgt hem op. Hij bezit beslist de Brugsche "gezapigheid" eene beminnelijke traagheid, die toelaat elke bijzonderheid te laten gelden. Zijn spel is heel verzorgd, hoewel wat al te gemoedelijk-langzaam. Die gemoedelijkheid wordt zelfs wat vervelend in "La chère Maison" van J. Dalcroze, dat niet schijnt te willen vlotten. De heer Aerts is veel vaster in zijn spel, hetgeen hem niet belet zeer juist en zeer gevoelig te nuanceeren. Waar hij echter het idee haalde, als "morceau au choix" een stukje uit te voeren, dat gewoonlijk in den cirkus de performances der gedresseerde olifanten begeleidt, weet ik niet. Hoe arm de beiaarden, - of zijn het de beiaardiers ? - aan geschikte muziek zijn, moge hier uit blijken. De heer Verrees, die voor heden den wedstrijd besluit, is in zijn voordracht stipt en nogal koud; zijne bassen zijn dof ; al blijkt uit zijne uitvoering van "Carmen", vol moeilijkheden, eene onbetwistbare knapheid.

Aldus liep het voor heden af. Morgen hooren wij vijf nieuwe klokkenisten. En intusschen ga ik mij verkwikken, zoo gij 't mij toelaat, aan een voedsel dat ik bij geduld heb verdiend.

N.R.C.,
15 Augustus 1911.

II
Brugge, 14 Augustus.

Ik heb iets op mijn geweten, en dat moet er af. Ik heb in mijn brief van gisteren geschreven dat Brugge's schoonheid allereerst te lijden had aan eene invasie van Engelsche misses die, met hunne opzichtelijke en niet altijd mooie kleeding, waar de Brugsche meisjes ze met gretigheid bij navolgen, als een aanslag op alle stemming uitmaakten. Heden trek ik de beschuldiging in, en zeg er een welgemeend mea culpa over. Want ik heb gisterenavond een avontuurtje beleefd, dat mij bekeerd heeft, en verzoend met den Engelschen opschik - of gebrek eraan.

Een avontuurtje in Brugge: het feit is zeldzaam genoeg, om verteld te worden. Niet dat het zoo interessant zou zijn! Het is geenszins pikant; het is zelfs niet geestig. Maar 't verhaal ervan bezorgt mij misschien de vergiffenis van de betrokken dames en van de Bruggelingen die ervan leven. Luistert dan.

Na den eten, 's avonds, was ik in de gevallen schemering gaan kuieren langs kaden en grachten. Ik had er gerustheid teruggevonden die men op den Grooten Markt niet moest zoeken: het beiaardconcert had het volk dan toch buiten de huizen gelokt, en nu zat het, pufferig, op het terras der café's, de waarde der klokkenisten te bespreken, biertjes drinkend, moppen vertellend, de heeren losjes, de dames stijf, de dochters opgedirkt, de kinderen rumoerend: een gezelschap dat ik liefst ontloop, vooral in kleine steden waar iedere vreemdeling onmiddellijk wordt opgemerkt. Ik liep dus langs de reien, langs het Minnewater met de blauwende zwanen roerloos op het donkere vlak, langs de vesting eindelijk met zijn hoogen molen... De wandeling had lang geduurd. Toen ik weer den Grooten Markt bereikte waren de familievaders met vrouw en kroost bijna allen verdwenen. Ik kon dus zonder hinder aan een terras gaan zitten, mij laven, even uitrusten. Want ik was wel wat moe; en dan, de melancholie der verlaten avondgrachten, stom onder het zwarte loover der oeverolmen, was in mij gezonken. Ik zat daar, bijna alleen voor de wijde, wijde markt, donker en stil. Achter mij, in de herberg, huilde drenzerig een haperige viool Gounod's "Ave Maria", begeleid door een ronkend-rasperige guitaar. Daarna zong een zure meisjes-stem "Funiculi-Funicula". En dan weer de viool. En dan weer een "o Sole mio !", van het hysterisch-scherp gillend meisje. Mijn moeheid was een angstige mistroostigheid geworden. In het naastgelegen café lachte men zoo luidruchtig en zoo brutaal, dat ik het onderging als eene persoonlijke beleediging. Het Italiaansche meisje kwam een cent afbedelen: ze had een droef-ziek gezichtje en hinkte verschrikkelijk. Mijn overspannen zenuwen trilden in mij van walg en van medelijden: het was de ontreddering van den eenzame, van den gedwongen eenzame, van het ellendige wrak dat op een meer drijft zonder zichtbare oevers.., en toen zijn ineens, op de oneindige en duistere plaats, om de hooge dik-donkere oprotsing van het standbeeld, drie wazig-witte gestalten verschenen, drie Engelsche vrouwen in het leelijke toilet dat mij 's middags Brugge onoogelijk had gemaakt. Waren zij jong of oud ? Waren zij mooi of leelijk ? Ik zal het natuurlijk nimmer weten. Alleen, gratielijk bewegend, draaiden zij rondom het standbeeld. Ik ging mij aan ze interesseeren: welk een idee, om elf uur 's nachts deze plaats te komen bezoeken ?... Zij, aldoor maar, hand aan hand wonden rondom het beeld eene zacht-bewegende guirlande. Ik hoor, op een oogenblik dat de drenzige viool zwijgt, het melodische stijgen hunner stemmen. Zouden ze, met zulk geluid, niet mooi zijn ? Indien ik wat dichter bij ging zien ?... Maar neen: de werking dezer broze gratie niet breken... En ik blijf zitten.

Bewogen van eene zoete emotie - idioot, nietwaar ? - heb ik mijn moeheid en mijn moedeloosheid vergeten... Eindelijk fladderen de drie lenige gestalten heen. Ik zie ze, haast spijtig, achter een hoek verdwijnen. En zij zijn allang weg, als ik mij hervat. Ik lach me zelf uit. Wie weet hoe leelijk ze waren ?.... Maar voor mij zijn ze, onbetwistbaar, het gewenschte geneesmiddel geweest. Hoe zou ik haar dan niet dankbaar wezen ?... En opgewekt ben ik dan gaan slapen.

Vanochtend heeft de beiaard mij wakker gemaakt, breedgolvend door 't open raam een lied van Peter Benoit binnenzingend. Onmiddellijk flitst mij eene gedachte door het hoofd: de toren der Hallen beklimmen; de beiaard van nabij t e zien.

En lezer, ik heb het maar gedaan. Sedert ik, bij het bezoek van koningin Wilhelmina, tot in de hoogste nokken van 't Brusselsche Broodhuis ben gekropen, leeft in mij de geest van Merovack. Ik wijk voor geen paar honderd treden terug, zelfs niet bij zeven en dertig graden in de schaduw. Hedenmorgen heb ik er niet minder dan tweemaal vierhonderd tachtig onder mijne voeten hooren klinken of kraken, want zij zijn deels in steen en deels in hout. De trap wentelt, in de dikste duisternis, aldoor

hooger op. Van tijd tot tijd een flits klaarte door de reet van een deur of een kijkgat. Op een open plaats waar men even uit kan blazen: de kamer van het voormalige gemeente-archief, met prachtige ijzeren deuren uit de dertiende eeuw; de enorme koperen trommel van den rammel met zijn dertig duizend vijfhonderd gaatjes waar de pinnetjes in zitten die de stalen klokkekabels aan het trillen brengen; en daarnaast het zwaar raderwerk van de groote horloge, waar elke cijfer achttien voet hoog is.. Excelsior: nu zijn wij aan het kamertje van den beiaardspeler, de lange orgelbank waar hij over glijdt, de palmhouten stangen van het klavier, de zware pedalen.... Hier staat ook de kachel, de keukentafel, het koperen vetlampken, het verdere huisgerei van den eremyt die hier woont, weer een Memlinc-type die mij, in 't vertrekje daarnaast, toont hoe de triumphklok in beweging wordt gebracht: acht mannen gaan aan beide zijden boven op de klok staan, het zijn hun lichaamsgewicht en hun gebaren die ze aan het luiden brengt; en met haar vliegen telkens die zestien man omhoog en omlaag, boven den kolk van den gapenden toren.... En nog hooger: en hier zijn het de acht en veertig klokken van den beiaard; de heel groote die duizenden ponden wegen - en zij klinken het mooist - tot de rinkelende bellen van pas enkele kilo's, en die zoo helder zingen... Wij zijn geheel op het hoogste van den toren , met een onvergetelijk vergezicht. Onder deze honderd meters, - want zoo hoog staan wij ongeveer - liggen kronkelend de straten en stegen, flikkeren de pleinen tusschen de roode en blauwe blokking der huizen. Verder staat op het veld de haver oranje-fel te roosteren. De Brugsche vaart is een zilverblinkende lijn door de wazigheid der paarsende akkers. En daarachter ziet men de grillige lijn der duinen van Blankenberghe en van Heyst, doorkorven van het breed kanaal naar Zeebrugge.... Gij kunt in de volledige werken van Longfellow lezen welke gewaarwordingen gij op deze hoogte van den Halletoren te ondergaan hebt. Ik kan er dus over zwijgen; laat me weer door de duisternis naar beneden glijden, waar een frissche en welverdiende dronk me wacht.

En vanmiddag dan, voortzetting van den beiaardwedstrijd.

N.R.C.,
15 Augustus 1911 

III
Brugge, 15 Augustus.

Drie uur. En weer zit ik in den tuin der Godshuizen, in dien tuin van het klooster dat in de 17de eeuw hier de Kartuizerinnen oprichtten, en onder de accacia die haar vroom gepeins heeft beschut, naast het perkje waar stervende geraniums zwaar te geuren staan. Ik ben de eerst-aangekomene. Louis, de man met den Holbein-kop, oud douanier die zich hartstochtelijk toelegt op het pijpenrooken, heeft me, minzaam glimlachend in zijn grooten baard, binnengelaten; en nauwelijks zit ik aan onze withouten perstafel, of de geschoren Leo, die een Memlinc gelijkt, oud-zoeaaf van den paus is, en aan zijn horlogeketting een kruisken draagt gelijk de kloosterknechten, komt me vragen: "Belieft meneere wit of bruun bier ? En zal meneere een sigare smooren ?"... Brave lieden, waarom is die tuin der Brugsche godshuizen niet in Brussel gelegen ? Het zou mijn zoetste vreugde zijn, mijn vrije uren tusschen u beiden te komen slijten; gij zoudt mij vertellen, in uw lieflijke sprake, van den slag bij Castelfidardo en van de strandroovers die de kust onveilig maken; wij zouden wit of bruin bier drinken, en wij zouden vredig en blijde zijn...

Maar daar zijn de Brugsche en de Engelsche confrères. Wij kunnen beginnen. Men begint.

Eerst is het de heer De Mette beiaardier der stad Aalst. Heel los speelt hij het opgelegde stuk: " La Reine et le Berger", van Wachs, waarvan de sentimenteele titel me meer dan ooit een geheim is. Daarop volgt de schoone marsch uit Tinel's "Klokke Roelant." Men voelt onmiddellijk dat De Mette een veteraan is van het klokkeklavier; niets gaat van zijn spel verloren, al is het ook niet steeds streng rythmisch.

Dat rythmische bezit de heer Hasselaar, die na hem komt wel, maar men wordt gewaar dat het hem aan gewoonte mangelt. De heer Hasselaar is de eenige Hollander - hij is van Amsterdam - die aan den wedstrijd deelnam. De andere Hollandsche beiaardiers, die verleden jaar te Mechelen in dergelijken prijskamp meêdeden, keerden eenigszins ontgoocheld naar huis terug. "De Belgen zijn ons de baas", erkenden zij ridderlijk, en zij verkozen zich ditmaal te onthouden. De heer Hasselaar had den moed, eene uitzondering te maken, en hij had groot gelijk, want aan dien moed paart hij onbetwistbaar talent. Hij weet wat een beiaard is, wat men er als instrument van te verwachten heeft. Zijn spel was dan ook vol intentie, 't intelligentste, misschien van alle mededingers. Dit bleek evengoed in 't opgelegde stuk als in de Sonatine Op.55 (nos. 1) van Kuhlau.

Maar de weinige vertrouwdheid met het zware Brugsche klavier deed, dat niet alles even goed tot zijn recht kwam, en de voordracht met gaten viel. Niettemin werd zij zeer opgemerkt.

De heer Van Beers (Antwerpen), die na hen kwam en gekend staat voor een goed klokkenist, was blijkbaar niet op dreef. Men stelt zijn groot gemak vast, maar men stelt ook vast, dat hij er dikwijls naast klopt. Zijn stukje viel echter wel in den smaak, al is dat eeuwige tremolo er tamelijk vervelend in.

De heer Modeste de Mette volgt hem op. Hij is pas veertien jaar oud, en verrast onmiddellijk door zijn verbluffende vastheid. Wel begaat hij fouten van rythmus in "la fille du Régiment": geen gelukkige keus trouwens, maar zijn spel is waarlijk knap en zelfs fijn soms. Waarlijk, er groeit uit dit kereltje een flink beiaardspeler.

En toen kwam, om voor heden te eindigen, de Diestersche heer Th. van de Plas .... Daar staat geschreven: "de laatsten zullen de eersten zijn." Dit kon best mogelijk zijn ook voor dezen beiaardwedstrijd. De heer Van de Plas is inderdaad en met éen woord uitmuntend. Het "Gondellied" van Tinel heeft hij met nog meer fijne zekerheid vertolkt dan die geheimzinnige "Reine et Berger", die onbetwist in hem den besten vertolker vond....

En nu, adieu Leo, en adieu Louis, en adieu waarde collega's. Tot Zondag, voor den eindprijskamp.

N.R.C.,
17 augustus 1911

IV
Brugge, 20 Augustus.

De laatste dag....

En weêr heb ik gezeten onder mijn accacia in den tuin der Burgerlijke Godshuizen, naast de stervende geraniums die bitter geuren. Ik heb er gezeten tot laat in den avond, bij het schijnsel van een gelen lantaarn. En....

Maar voor ik hiermeê voortga moet mij een kwellende opmerking van het hart. Ik heb nu, verleden week en heden, drie lange namiddagen klokkenmuziek gehoord. Of beter gezeid: ik heb op de klokken van den Brugschen beiaard muziek hooren uitvoeren.... die me alles behalve als klokkenmuziek voorkwam. We leven in een tijd, dat beiaardconcerten zeer in de mode komen. Jef Denijn, van Mechelen, is daar de groote inspirator van geweest. In Engeland, waar ze geen beiaarden bezaten, worden er tegenwoordig zoowat overal geplaatst, en Denijn gaat er jaarlijks met enorm succes spelen. Het gaat zoover, dat men er speciale tijdschriften voor gesticht heeft.

En ik zei u dat voor dezen Brugschen wedstrijd drie confrères ervoor het Nauw waren overgevaren... En niet alleen in Engeland is de belangstelling groot; ook in Nederland is ze ontwaakt, en ook in Noord-Frankrijk, de eenige landen, trouwens, met Vlaanderen, waar eigenlijke beiaarden bestaan. Men mag dus wel spreken van eene renaissance der beiaardkunst. Ongelukkig bestaat er geen speciaal klokkenrepertorium. De beiaardspeler is dus gedwongen, zijn muziek te ontleenen aan die voor andere klavierinstrumenten. Nu zult ge denken: hij zal natuurlijk die stukken kiezen, welke het beste passen voor klokken, - eenvoudige zangen, waar iedere klank tot zijn recht bij kan komen; die men in volle duidelijkheid, op afstand zoowel als onmiddellijk onder den toren, hooren en volgen kan.

Welke vergissing van u ! Aangewakkerd door den virtuoos Denijn, voeren de klokkenisten tegenwoordig werken uit, meestal orgelmuziek, die zoo weinig voor beiaard geschikt zijn, dat men er het klavier van onze eeuwenoude instrumenten voor veranderen moet. Denijn-zelf is de uitvinder van allerlei wijzigingen - pneumatische overdracht van de toets op de klok, electrische tusschenkomst, wat weet ik al ! - die hij overal wilde zien toepassen, en die men zal moeten toepassen, wil men voortgaan op den beiaard muziek uit te voeren, die, naar me voorkomt, er allesbehalve voor geschikt is. Hebt ge al een clarinet den zang der viool hooren nabootsen ? Zoo doen tegenwoordig de beiaardiers.... in 't veel ergere. Ik hou het dan ook voor eene noodzakelijkheid, daartegen te protesteeren. De beiaardtechniek is al lastig genoeg, dan dat men ze niet willekeurig verzware, met geen ander gevolg dan het instrument geheel van eigen aard en doeleinde te doen afwijken. En dan zal het ook niet noodig zijn, eerwaarde klokkespelen, die in hun steenen veste de eeuwen hebben getrotseerd, op allerlei wijze te moderniseeren. Een beiaard is de zang van een collectieve volksziel. Die zang wijzigen, het is die ziel verbasteren. En dat mag toch niet, nietwaar ? Te meer daar er nog wel muziek bestaat, - wij hoorden er dezer dagen - die, behalve de overgeleverde volksliederen, zoowel bij het instrument als voor de volksziel passen, beter althans dan orgelsonates en operettedeuntjes....

Maar laat me tot den wedstrijd terugkeeren. Wij zaten dus, wij persmannen in onzen gezelligen tuin, zij de beiaardiers in het smalle kamertje dat de Amsterdammer Hasselaar, die verleden week meedeed, hun "zwemkom" heeft gedoopt, want het is er, bij den lastigen arbeid, geweldig heet. Heden zouden concurreeren zij, die verleden week als de zes eersten werden gerangschikt. Helaas, uw landgenoot, de eenige vreemdeling die aan den wedstrijd deelnam, was van het lijstje weggevallen, zoodat deze nog alleen nationaal was. Het weze u echter een troost, o Hollandsche lezers, te vernemen dat gespeeld werd op een Nederlandsch instrument. Het Brugsche carillon werd inderdaad geplaatst door Dumery, een geboren Amsterdammer, in 1740 ...

Als eerste treedt Nauwelaerts op. Met het opgelegde stuk le Meunier et le forgeron, nogal geschikt maar vol moeilijkheden, legt hij bewijs van buitengewone bravoure af, die nog aangroeit bij P. Benoit's Rubensmarsch, een der stukken die op het klokkenrepertorium moest blijven, en dat wordt uitgevoerd met gul geweld. Le Retour de la Fauvette , van J. de Broeck moest alleen dienen om 's spelers wonderfijne nuanceering en zijne vingervlugheid te bewijzen: Nauwelaerts heeft er met verbazende knapheid in gezegevierd. Hij is na Denijn ongetwijfeld onze beste beiaardier.

Edg. Aerts leed al te zeer onder de vergelijking leerling-klokkenist der stad Brugge (het is zijn officiëele titel), heeft hij bewijs van vaardigheid willen afleggen in Bellini's Norma en in Donizetti's Lucia di Lammermoor. Hij is er in geslaagd, ...zonder meer.

Dat Karel de Mette virtuositeit bezit, wisten wij al. Hij heeft het opnieuw bewezen in een Praeludium van Matthias van den Gheyn en in de Andante der VIde symphonie van Haydn. Maar zijn spel is erg ongelijk: de man moet erg zenuwachtig zitten, daar hoog in zijn toren: men wordt het aan zijne uitvoering al te zeer gewaar. Waarbij eene vervelende stoornis komt: Onze - Lieve -Vrouwekerk wil plots bewijzen dat ook zij klokken bezit; plots bonst tegen de maat in, de zware slag der hoofdklok op den beiaardzang en alles wordt onduidelijk: de beiaardspeler is blijkbaar onthutst, heeft al de moeite der wereld om bij te houden... Had men dan zulke incidenten niet kunnen voorkomen ?

Blijkbaar niet: want nauwelijks is Verrees op De Mette gevolgd, en zet hij een Praeludium van Bach in, of een angstig-schel kloosterklokje begint te kleppen, weldra in dit voorbeeld gevolgd door al de kloosterklokjes van Brugge. Verrees staakt zijn spel. Is hij tegen de concurrentie niet bestand ? Is hij van zijn bank gevallen ?... Wij loopen om inlichtingen: het is een ijzeren staf van twee centimeters dik die aan het klavier gebroken is... Onmiddellijk op zoek naar een smid. Het zal wel een half uur duren, zegt men ons, voor men herbeginnen kan.... Wij vullen onze glazen opnieuw met bruin bier. Een aanzittende priester kort dien tijd met beschouwingen over vliegtoestellen en den heiligen Thomas, over de gedachtevrijheid en arbitrage, over onzen welbespraakten senator Monsignor Keesen en geluk in het huwelijk.... Het wordt zeven uur: er zijn blijkbaar geen smeden meer in Brugge. Het wordt half-acht: eindelijk kan Verrees zijn tweede stuk: Les Dragons de Villars hernemen, dat hij trouwens vlot en met groote zekerheid uitvoert.

Het is geheel donker geworden. Leo met den Memlinckop, steekt den lantaarn aan. Ook in het klokkekamertje zal men het vetlampje van den bewaarder hebben aangestoken ! En daar speelt nu, met ongehoorde vastheid, het wonderkind Modest de Mette, de veertienjarige koorknaap van Aalst, eerst uit Judas Macchabee van Handel, daarna een uitmuntend Lied van den Smid van Andelhof. Wij staan andermaal verbaasd over de knapheid van het kind, waar het de laatste mededinger, Van de Plas - die o.m. La Fille de Mad. Angot buiten alle rhythme vertolkt - het zeker niet bij haalt....

Eindelijk is alles afgeloopen, en wordt ons de uitslag bekend gemaakt. Eerste is natuurlijk Nauwelaerts. De tweede prijs, ex aequo toegekend aan Verrees en Karel de Mette, wordt meer beknibbeld....

En daarna mogen we naar huis keeren, na drie aangename dagen, gelijk ik er u dergelijke in Holland, waar zulke mooie beiaarden zijn, naar ik hoor, binnenkort toewensch, en waar uwe landgenooten hunne weêrwraak op de Belgen kunnen nemen.

N.R.C.,
22 Augustus 1911

Emile Verhaeren (1855 - 1916)

Bruges
in: Toute la Flandre, deel 1 "La guirlande des dunes", Parijs 1907

BRUGES

Les bras des longs canaux que le couchant fait d'or
Serrent près du beffroi, comme autour d'un refuge,
Toute la gloire ancienne et dolente de Bruges,
La ville est fière, et douce, et grande par la mort.

Mais néanmoins, toujours, monte vers la lumière
Le rectiligne élan de sa beauté guerrière,
Et son bourdon réveille un trop vivant écho

Pour éternellement pleurer sur son tombeau.

Paul Verlaine (1844 - 1896)

Paul Verlaine descendit également à l'Hôtel du Grand Sablon, en simple touriste. Se souvenant de sa visite à Bruges, l'auteur des Sagesses murmurera sur un lit d'hôpital, aux derniers jours de sa vie cahotique : "A Leyde mon temps s'est passé à écouter les carillons. J'ai la nostalgie de Bruges et de ses cloches aux sons voilés. C'est si joli les carillons et les cloches.

Jules Verne (1828 - 1905)

Le Docteur Ox
Paris, Ed. Hachette, 1920

pag. 2

... Tournay... On y entend, à chaque heure, un carillon de cinq octaves (sic), véritable piano aérien, dont la renommée surpasse celle du célèbre carillon de Bruges ...

VILLE MORTE

Le silence et le vide emplissent seuls la rue,
Tout est sommeil encor du sommeil de la nuit,
Au coin du carrefour nulle lampe ne luit
Devant l'esseulement de la Vierge ingénue.

Sur les yeux des maisons, les hauts volets de bois
Pèsent noirs de mystère et de choses secrètes,
Et le long des vieux murs aux robes désuètes
Se sont pétrifiés les rêves d'autrefois.

On dirait que la ville entière est chose morte,
Et qu'à tous les jamais des mains ont clos les portes
Par où passait la joie et la peine du temps,

Et que la cloche d'heure au beffroi taciturne
Vient à coups lourds de bronze inexorablement
Enclouer dans l'oubli ce cadavre nocturne.

Stefan Zweig (1881 - 1942)

Brügge

Neue Frei Presse, Wenen, 24.08.1904, in:"Pays, villes paysages – écrits de voyages",
Belfond, Livre de Poche, 14458, 1996, pp. 33,34 & 37

Bruges - 1904

Il est difficile de parcourir le soir les rues étroites et sombres de cette ville rêveuse sans se perdre dans une légère mélancolie, dans cette douce tris­tesse engendrée par les derniers jours d'automne qui n'offrent plus les fêtes bruyantes de la saison des fruits mais seulement la vision paisible d'un dépérissement accepté et de forces sur le déclin. Porté par la vague ininterrompue des pieux carillons vespéraux, on s'enfonce peu à peu dans cette mer sans fin de souvenirs énigmatiques qui émergent à chaque porte et à chaque muraille ron­gée par le temps. On se promène ainsi, nonchalant, pensif, jusqu'à ce que l'on ressente soudain toute la majesté d'un spectacle où l'action et la vie semblent provenir du bruit soigneusement assourdi de ses propres pas, tandis que les grandes formes puis­santes et muettes figurent des coulisses sombres. Il n'est sans doute aucune autre ville que Bruges pour symboliser avec une telle force la tragédie de la mort et, plus effrayant encore : de l'agonie.

Mais, chose singulière, ici le silence n'est pas seulement, lié au soir qui le tisse de tous ses rêves et de ses souvenirs nostalgiques. Il semble que soit constamment étendu pardessus les vieux toits à pignon un voile gris dans lequel se prend tout ce qui est son ou matière sourdine qui transforme les bruits en murmure, les transports de joie en sourires et les cris en soupirs. Bien sûr, toute ani­mation n'a pas disparu des rues en plein midi. Des carrioles et des voitures cahotent sur les pavés, des gens s'activent pour gagner leur pain quoti­dien, les nombreux cafés, restaurants, estaminets témoignent même du souci apporté au bien-être sur cette terre, et pourtant ni la ville ni ses habi­tants ne sont souriants. Nulle part cette gaieté vil­lageoise caractéristique des cités flamandes, les bandes d'enfants qui chantent et dansent en faisant claquer leurs sabots derrière le joueur d'orgue de Barbarie, nulle, part de vêtements tapageurs aux teintes flamboyantes. Et toujours ces sons étouffés. Lorsqu'on a monté l'escalier en colimaçon frais et sombre du beffroi, planté, massif et raide, sur la place des Halles, telle gigantesque Roland, et que, légèrement oppressé par l'obscurité lourde, on découvre avec un mélange de peur et de joie la lumière répandue en couleurs éclatantes, force est de constater que, en bas, dans tout ce périmètre clair, règne de l'activité, la voix humaine est absente. De la ville étendue à vos pieds et de son cadre charmant ne s'élève qu'un faible bruissement indistinct, magique comme le son des cloches de Vineta [ville de l'île de Wollin engloutie par la mer, selon la légende] au-dessus de la mer le dimanche.

Ces canaux ne parlent pas, ne bruissent pas; ils ne sont qu'écoute. Ils portent fidèlement l'image des maisons qui appuient contre eux leurs murs effrités, tissés de lierre ; ils reflètent l'éclat triste des ponts voûtés et des hautes tours et ne connaissent même pas le timide clapotis de vagues frémissantes. Pas un son. Ils sont l'obscurité éternelle, mais le ciel s'est pris dans leur miroir noir, ils apportent à cette ville de l'effroi et du silence quelque chose qui n'est pas de ce monde, la transcendance, la clarté des étoiles.

BRUGES

Silberne Saiten, 1901

(...)

A des palais anciens les maisons sont pareilles,
Le soir les enveloppe dans son triste crêpe,
Les rues sont vides, comme après une fête
Quand la foule des invités joyeux et bruyants
S'est perdue déjà dans la nuit silencieuse.
(...)
Dans les niches appendues aux murailles obscures,
Là s'appuient des figures en pierre qui s'effrite
Et inanimées, par un don secret de la parole,
Doucement elles racontent les vieilles légendes,
Dans la profonde mélancolie des rues.
(...)
La paix du soir descend sur la ville tranquille,
Sur les canaux le sang rouge du soleil coule,
Et un désir ardent, sans but, inexprimable,
Commence à leur parler des grises tours.
Profondes, merveilleuses, les vieilles cloches chantent
Les jours où leur cri de joie émouvait tout le pays,
Et où la magnificence et la vie étaient dans les rues claires
Et où le cœur du port brûlait joyeux comme un flambeau,
Les jours riches, splendides, depuis longtemps éteints,
Et telles choses qui depuis lors sont restées
Dans le lointain comme de doux rêves d'enfant.
Le dernier ave se tait... Et son chant meurt lentement
Et frémit en accords doucement sanglotants.

Le vent du soir traîne encore doux les derniers sons,
Et triste l'écho erre dans les rues défuntes
Qui, toutes, sont silencieuses et craintives de douleur, -
Tel un enfant aveugle qui abandonne soudain la main du guide.
Un couple de cygnes effleure l'eau calme.
Le flot léger chuchote et doucement vibre, frémissant
D'une belle femme qui jadis était Reine
Et dont la tristesse solitaire a pris le deuil des nonnes...

(vert. de H. Guilbeaux)

Hippolyte Fournier
Histoire pittoresque des villes les plus remarquable dans l'Europe
B. Renault, Paris, 1846

p. 77-78

... Elle se terminait autrefois par une flêche élégante; mais frappée et détruite par la foudre, en 1493 (sic), elle fut reconstruite, l'année suivante, telle qu'elle est aujoudr'hui. Cette tour renferme une horloge et un carillon qui passe pour un des plus harmonieux de tout pays...

Jules Michelet (1798 - 1874)

Sur les chemins de l'Europe : Angleterre, Flandre, Hollande, Suisse, Lombardie, Tyrol

p. 203

La musique a commencé sous Louis Le Débonnaire,
au moment de l' éveil de la conscience.
Malgré tout l' éclat de cette mise en scène, l' église
est à moitié vide. Et, parmi les fidèles, ce n' est
pas la haute classe qui domine, mais la classe
ouvrière. Population laide qui me rappelle celle
d' Irlande, et comme elle, touchante par sa piété.
Bruxelles n' est pas une ville flamande. La
Flandre se révèle à Malines par son ravissant
jardin des plantes, comble de fleurs, par sa très
jolie tour à angles et facettes, avec ses

p. 204

...
p281

je fais pour la dixième fois le tour de la halle, cette immense
citadelle de l' industrie flamande, où venaient puiser
l' Angleterre, l' Allemagne, l' Italie, l' Orient.
La gigantesque tour a beau avoir perdu sa flèche, elle
ne plane pas moins haut, comme le génie même de
Bruges. J' écoute son carillon, le premier de
l' Europe, qui se changeait en cloche d' appel, en
beffroi, entendu de dix lieues, quand éclatait
l' orage communal ou la révolte contre la tyrannie
féodale.
La nuit maintenant est close. Je rentre de ma longue,
belle et triste promenade, par des rues toutes
noires, au sage et sérieux hôtel qui n' a de poétique
et d' aimable que son nom : à la fleur de blé.

Henry Smithers

Observations made during a tour in 1816 and 1817
Brussel, 1818

pag. 11:
... Here are two large bells, one weighting 19,666 lbs. and the other 22,500 lbs. which were sounded to announce the Victory of Waterloo in 1815. They are rung on the same principle as barrel organs. No city in Belgium can boast a more melodious set of bells than Bruges: I have listened to them for a long time with increasing pleasure.

terug

William Makepeace Thackeray (1811 - 1863)

Little Travels and Roadside Sketches, 1840

Bruges , 1840
…. The tower in the Grand Place is very fine, and the bricks of which it is built do not yield a whit in color to the best stone. The great building round this tower is very like the pictures of the Ducal Palace at Venice ; and there is a long market area, with columns down the middle, from which hung shreds of rather lean-looking meat, that would do wonders under the hands of Cattermole or Haghe. In the tower there is a chime of bells that keep ringing perpetually. They not only play tunes of themselves, and every quarter of an hour, but an individual performs selections from popular operas on them at certain periods of the morning, afternoon, and evening. I have heard today “Suoni la Tromba ,” “Son Vergin Vezzosa,” from the “Puritani,” and other airs, and very badly they were played too; for such a great monster as a tower-bell cannot be expected to imitate Madame Grisi or even Signor Lablache. Other churches indulge in the same amusement, so that one may come here and live in melody all day or night, like the young woman in Moore 's “Lalla Rookh.”